Bazı ABD vatandaşları Donald Trump gibilerinin saçmalarını dinlemeye (mesela Meksika ile ABD arasında duvar yapma gibi ) ve hatta onlara oy vermeye neden hazırlar? Bu konuda Bill Clinton döneminde ABD Hazine Bakanı Yardımcısı olan Roger Altman aşağıdaki araştırmayı yazmış. Kısaltarak bir özetini size aktarıyoruz!
Bugün ABD’de reel medyan hane halkı geliri kabaca 56 600 dolar kadar. Bu yirmi yıl evvelki zirve gelir düzeyinden yüzde 7.5 daha düşük. Finansal krizden bu yana reel medyan saatlik ücret de yüzde 4 düşmüş bulunuyor. Krizden bu yana 14 milyon net yeni iş yaratılmış olmasına rağmen, BLS denen Kamusal İstatistik Kurumu’na göre bu işlerin yarısı düşük ücretli kategorisinde işler. Gene BLS tahminlerine göre bugün ile 2025 arasında yaratılacak yeni işlerin yüzde 90 kadarı da 36.000 dolar veya daha altı yıllık ücretli olacak. Hatta 2013 yılında ise çocukların yüzde 22 kadarı yeterince yiyecekten mahrum kalmıştı.
Gelirlerin aşağıya gidişinin iki nedeni var. Bu iki nedenden biri teknoloji. Daha önceki yıllarda teknoloji ortadan kaldırdığı işler kadar makul gelirli yeni işler de yaratmakta idi. Şimdi durum farklı. Özel sektör istihdamı resesyon öncesi düzeylere geri döndü. Ama makul düzeyde geliri olan imalat sanayi, inşaat ve enformasyon sektörü işleri 10 yıl evvelkinden daha az düzeyde. Örneğin ABD’de yapılmış otomobillerin satış miktarı rekor düzeyde ama otomasyon bu sektörde istihdamı önemli boyutta azaltmış bulunuyor. Dijital metoloji henüz çok erken gelişme düzeyinde olmakla beraber, şimdiden müşteri hizmetleri gibi işlerde çalışanların istihdamı teknoloji tarafından ortadan kaldırılıyor.
Gelirlerin düşmesine neden olan ikinci faktör ise globalleşme. Bir kuşak evvel ABD en büyük ekonomi idi. Birçok üründe en büyük piyasa ABD’de idi. Ama artık işler değişti. İster diş macunu olsun, ister araba üretimi veya ister danışmanlık hizmetleri dünyada artan yaşam standartları Amerika’nın ürünleri için çok daha büyük piyasalar yarattı. Bu nedenle de şirketler, ABD dışında, düşük gelirli ama daha fazla iş yarattılar. En büyük global piyasa olan Afrika daha gündeme gelmedi bile.
Bu şekilde bakıldığı zaman ABD’de gelirler hep düşük kalacak. Bu nedenle ABD daha etkili bir eğitim sistemine geçmek zorunda. Bir üniversite diploması olmayan çalışma yaşındaki kişilerin yüzde on kadarı bir üniversite diploması alsa idi, 35 yıldır devam eden medyan ücret düşüşü ortadan kalkardı. Yani öğrencilere eğitimlerini tamamlamak veya yükseltmek yolunda daha fazla çaba verdirtmeliyiz.
Bu arada orta ve düşük ücretli çalışanlar için de daha fazla gelir desteği verilmesi gerekli. Burada da iki adet yaklaşım olabilir. Kazanılmış gelir vergisi kredisi alma haklarını kimin alabileceği ve de ödeme açısından değiştirmeliyiz. Ve bir de bu ödemeleri de enflasyona bağlı olarak daha yüksek tutmak gerek. Bu tür yaklaşımlar onlarca milyon ABD hanesinin kazanç ve yaşam düzeylerini çok artırdı. Bunun maliyeti yılda 60 milyar dolar olabilir ama bu Federal Bütçe’ye göre çok yüksek bir rakam değil ve de temettü ve sermaye kazançları üzerinden alınan vergileri biraz artırarak karşılanabilir. Unutmayalım ki ABD’de sermaye üzerinden kazanılan gelirlerden alına vergiler yüksek değil.
Tabii ki uzun vadede ileri teknolojiler çalışacak insan talebini kalıcı şekilde azaltabilir. Bu durumda çalışma yaşındaki insanlara garanti bir minimum gelir düzeyi koymak zorunda kalabiliriz. Unutulmaması gereken bugünkü gelir üzerindeki baskılar geçici değil kalıcı. Bu da seçmenleri öfkeli hale getiriyor.
Trump’ın saçmalarına bir kısım ABD vatandaşının destek vermesinin nedeni de bu. Ülkeyi iyi tanıyan ve ekonomik sorun ve çözümleri iyi bilen biri böyle diyor!