Demir eksikliği, çocukların hem bedensel hem de zihinsel gelişimini olumsuz etkiliyor. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Hilal Mocan, bebeklerin sağlıklı büyüyebilmeleri için izlenmesi gereken yolları ve demir eksikliği yaşamamaları için yapılması gerekenleri anlattı.
Ülkemizde 5 yaş altındaki her iki çocuktan birinde demir eksikliği var. Demir eksikliğinin en sık görüldüğü yaş grubu ise, 6 ay ile 36 ay arası... Genel nüfusumuzun yüzde 17'si raşitik yani kalsiyum eksikliği var, yine nüfusumuzun yüzde 50'ye yakını obez; buna rağmen vitamin ve mineral eksikliklerimiz ileri safhalarda.
Demek oluyor ki biz sağlıklı, yeterli ve dengeli beslenmenin ne demek olduğunu bilmiyoruz ve çocuklarımıza da uygulayıp öğretemiyoruz. Üstelik bu durum ekonomik yetersizliklerden ziyade, bilgi eksikliği ya da yanlış-çarpık bilgilere sahip olmak nedeniyle gerçekleşiyor.
Malum, hayatın ilk üç yılı çok önemli... Her anlamda temeller atılıyor. Hele ilk bir yıl! Bütün organların yapı taşları oluşuyor. İç organların yapılanması ilk altı ay civarında gerçekleşiyor. Beyin gelişimininse yüzde 90'ı ilk üç yılda tamamlanıyor. Ve zihinsel gelişimle ilgili olarak beslenme açısından üç yıldan sonra ekstra bir şey yapmak mümkün olmuyor. Sonuçta da özellikle büyümenin çok hızlı olduğu 0-3 yaş bebeklik ve çocukluk döneminde bebek beslenmesi, çocuğun fiziksel ve zihinsel gelişimi açısından hayati öneme sahip.
Demir meselesi çok önemli! Neden derseniz, demir, kandaki oksijeni beyne taşıyan element... Vücutta yeterli demir olmadığında oksijen az taşınıyor, dolayısıyla beyinde zeka geriliklerine neden olabiliyor.
Her bebek genetik olarak belli bir performansla dünyaya geliyor. Ama genetik performansının en üst düzeyine ulaşabilmesi için de bebeklik ve çocukluk çağında yeterli ve dengeli beslenmesi gerekiyor. Anne sütü genetik performansın gerçekleşmesi için gereken skoru 10'a kadar çıkarıyor örneğin. Bebeğin organları sağlıklı yapılanıyor, bağışıklık sistemi güçleniyor, ciddi hastalıklara yakalanma ve obezite riski önemli ölçüde düşüyor.
ANNE SÜTÜ ALTIN ANAHTAR
Her zaman söylediğimiz gibi anne sütü altın bir anahtar. Hazmı kolay, enfeksiyonlara karşı bebeği koruyor, bebeğin ihtiyacına göre içeriği değişiyor, mucize bir canlı sıvı... Çocuk doğduğu andan itibaren altıncı ayın sonuna kadar sadece anne sütüyle beslemek gerekiyor. Bir de her gün 400 ünite D vitamini takviyesi yapmak! Bir yaşına kadar her gün 400 ünite demir takviyesi yeterli. Ancak bebeğiniz prematüreyse, ikinci aydan sonra bu takviyeye 200 ünite olarak başlanıyor. Tabii, bu takviyeleri bebeğinizin özel ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak çocuk doktorunuz size zaten söyleyecektir. Sağlık ocaklarında bile bebeğinizin 'sağlıklı bebek kontrolleri'ni ve aşılarını yaptırabilirsiniz.
Süt çocuklarında en önemli demir eksikliği nedenleri, takip edilmeyen erken doğumlar, inek sütü verilmesi, daha sonra da ek gıdaların hazırlanmasında demirden zengin gıdalar yerine pirinç unu, bisküvi, ekmek kullanılması. Demir, uygun olmayan gıdalarla verilirse onların içindeki demiri bağlıyor ve vücuda alınan demir işe yaramaz hale geliyor. Erken inek sütü alımı da içinde yeterli demir olmayışından dolayı demir eksikliğine yol açabiliyor.
Zihinsel gelişimi için Omega 3 de çok önemli
Bebeğin zihinsel performansının gelişiminde Omega 3 de çok önemli. Anne sütünde var, inek sütündeyse hemen hemen hiç yok! Çünkü inekler de artık doğal ortamlarda beslenmiyorlar. Eğer anne sütü yoksa Omega 3 ihtiyacı da 6-12 aylar arasında formül gıdalarla karşılanabilir tabii. Öte yandan inek sütünün kalsiyum ve fosfor değerleri çok yüksek; fakat bu da çocuğa ekstra yük getirebilir diyor Prof. Dr. Mocan.
Altıncı aydan sonra bebeğe ek gıda verirken de en çok dikkat edilmesi gereken nokta, doğal ve taze ürünlerin tercih edilmesi ve besin değerlerini kaybetmeyecek şekilde hazırlanmaları. Bu nedenle de organik ya da iyi tarım etiketli ürünler ideal. Özellikle GDO riskine karşı mısır, pirinç ve soya tüketiminde dikkatli olmak gerek! Bir yaşına kadar bebeğin şeker ve tuz kullanmaya da ihtiyacı yok!
Bu arada yapılan araştırmalar, sadece 17 dakika elleri ve yüzü güneşe (10.30-16.30 saatleri dışında) göstermek bir insanın günlük D vitamini ihtiyacını karşılıyor.
İlk altı ay sadece anne sütü
Anneler ilk altı ay bebeklerini sadece anne sütüyle beslemek konusunda çok istekliler aslında. Yüzde 90 oranında anne, kararlılıkla bu sürece başlıyor. Fakat ilk altı ay boyunca sadece (su bile vermeksizin) anne sütü kullanımı ülkemizde yüzde 10 ila 30'larda... Kültürümüzden gelen alışkanlıklar ya da yalan yanlış bilgilerle ilk altı ayda bile anne sütünün yanında ille bir şeyler veriliyor bebeğe... Meyve suyu, çorba, pirinç unuyla hazırlanan mamalar gibi... Bebek beslenmesi deyince annelerin en çok zorlandıkları, en çok kafaların karıştığı dönem bebeğin ikinci altı ayı. Uzmanlar bile bu konuda görüş birliğine sahip değil...
İKİNCİ ALTI AYDA NE YEDİRMELİ?
Prof. Dr. Hilal Mocan'a göre, ikinci altı ayda ek gıdaları bebeğe yavaş yavaş tattırmak ve anne sütüne de devam etmek gerekiyor. Eğer anne sütü yoksa ya da yeterli değilse inek sütü yerine ayına uygun olarak seçilecek olan formül mamaların tercih edilmesi gerektiğini söylüyor Dr. Mocan. Çünkü bir yaşından önce verilen inek sütü, bebeğin demir ihtiyacını karşılamıyor ve bebek demir eksikliği anemisi riskiyle karşı karşıya kalıyor. Sonuçta da bebeğin bedensel ve zihinsel performansı düşebiliyor. Ayrıca demir, iyot, çinko gibi mineraller de eksik kalabiliyor.
Ek gıdalara altıncı aydan sonra geçilmesinin nedeni bebeğin gelişiminin ek gıdaları tolere etmeye ancak hazır olması. Yani doğa insanı böyle yaratmış; o yüzden altıncı aydan önce 'şunu da bir tatsın' demenin bir anlamı yok! Bebeğin yutma ve çiğneme fonksiyonları hazır değil; ciddi kazalar, üstelik alerjik reaksiyonlar da olabilir...
Altıncı aydan sonra annenin sütü bebeğe yetiyor mu? Boyuna ve kilosuna bakarak bunu tespit etmek şart. Kilo artmasa da problem yok ama bebeğin boyu düzenli uzamadığında, ortada gizli bir organ ya da sistem hastalığı olup olmadığına bakmak gerekiyor.
Demirden zengin beslenebilmesi için bebeğin altıncı aydan sonra ek gıdalarında et, yumurta, baklagiller ve yeşil yapraklı sebzeler tüketmesi de çok önemli. İki yaşına kadar demir eksikliği görülen çocukların zihinsel ve motor gelişimleri düşük seviyelerde gerçekleşiyor ve sonrasında demir takviyesi yapılsa bile bunun telafisi mümkün oluyor. Erken çocukluk döneminde yaşanan demir eksikliği anemisi de 11-14 yaşlarındaki okul performansının anlamlı derecede azalmasıyla ilişkili olabiliyor.