Martin Feldstein, bir Harvard Üniversitesi Ekonomi Profesörü. ABD Başkanı Ronald Reagan döneminde de başkanın ekonomik danışmanlar konseyinin başkanıydı. Aşağıda 28 Eylül’de The Wall Street Journal’a yazdığı, ‘Yolda bir resesyon olanağı daha var!’ konulu makale var. Ne diyor?
10 yıl önceki 2008 krizi, ABD’de konut fiyatlarının yüksekliğinde başlamıştı. Fed 2004 yılı sonrasında ise reel faizleri yükseltince de, 2 yıl içinde konut fiyatı balonu, krizi başlattı. Konut fiyatları düşünce de yüksek ipotekli konut sahipleri evlerinin gerçek kıymetinden çok fazla ipotek borcu ödemek zorunda kalmışlardı. Konut fiyatı endeksi ise üç yılda yüzde 30 azalmıştı. 2009’da tam 140 ABD bankası iflas etmişti. Bu durumda da bankalar, şirketlere ve ev alanlara kredi vermekten kaçınmaktaydı. 2006’dan 2009’a kadar hane fiyatlarının düşüşü, hane halkının servetini 6 trilyon dolar düşürmüştü. Tüketiciler de harcamalarını azaltmıştı. Bu da ekonomiyi resesyona sokmuştu.
Şimdi krizi bırakıp bugüne gelelim. Bugün ise, konut fiyatları 2006 gibi yüksek olmadığı ve oldukça düşük olduğu için, 2008 benzeri bir kriz gündeme gelmez. Ama krizden 10 yıl sonra konutların değil, diğer varlıkların yüksek fiyatı, krizi hazırlıyor. Bugün faizler peş peşe yükselmekte. Bu da hane halkının servetini azaltıyor, ekonomik faaliyet de yavaşlıyor, resesyon yolda gibi. Bugün 10 yıllık Hazine bonolarının faizi yüzde 3’ün altında. Bu da enflasyon çıkarıldığında bu bonoların getirisinin neredeyse sıfır olduğunu gösteriyor. Bu durumda daha yüksek getiri arayanlar hisse senetlerini kovalıyor. Bu da hisse fiyatlarını artırıyor. Bu arada uzun vadeli faizler artmakta ve daha da artacak gibi. Artan enflasyon da, faizi daha da yükseltecek. Önümüzdeki dönemde kamunun yıllık harcaması da artacak. İleride 10 yıllık Hazine bonosunun faizi yüzde 5’in üstüne çıkacak gibi. Bu da reel faizin bugünkü yüzde sıfır değerinden, yüzde 2 oranının üstüne çıkması demek.
Kısa vadeli ve uzun vadeli faizler normalleşince ve de hisse senedi fiyatları tarihi fiyat- kazanç oranına inince, fiyat/kazanç oranı da bugünkünün yüzde 40 aşağısına inmiş olur ve hane halkının kabaca 10 trilyon dolar değerli serveti de yok olur. Ekonomideki yıllık brüt domestik ürün ise yüzde 2 azalır, bu da tüm harcamaların 400 milyar dolar azalması demektir. Bu ise bir resesyon yaratacak kadar büyük bir miktar azalmadır. Durumun özeti budur.